شهادت امام حسن عسکریامام حسن عسکری (علیه‌السّلام) (۲۳۲-۲۶۰ق)، فرزند امام هادی (علیه‌السّلام)، پدر امام زمان (علیه‌السّلام) و یازدهمین امام شیعیان اثنی‌عشری است که به مدت شش سال امامت شیعیان را عهده‌دار بود. آن حضرت با چند تن از خلفای عباسی معاصر و در سامرا تحت مراقبت شدید حکام وقت قرار داشت، لذا به عسکری ملقب شدند؛ در آن مدت از طریق نمایندگان، با شیعیان در ارتباط بودند. سرانجام آن حضرت در ۸ ربیع الاول سال ۲۶۰ق در ۲۸ سالگی به شهادت رسید و در سامرا کنار مرقد پدرش دفن شد. مدفن آن دو امام به حرم عسکریین مشهور و یکی از زیارتگاه‌های کشور عراق است. ۱ - معرفی اجمالیاسم امام یازدهم، حسن و کنیه‌اش ابومحمد و لقبش زکی و عسکری بود. [۱]
قمی، عباس، منتهی الامال، ج۲، ص۵۰۷.
در ربیع الثانی سال دویست و سی و دو هجری در مدینه به دنیا آمد و در جمعه هشتم ربیع الاول سال دویست و شصت هجری در سن بیست و هشت سالگی به شهادت رسید [۲]
صالحی کرمانی، محمدرضا، پیرامون زندگانی چهارده معصوم علیهم‌السّلام، ج۱، ص۲۶۵.
و در سامرا به خاک سپرده شد.۲ - خلفای معاصرحضرت امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) با چندین خلیفه عباسی معاصر بودند، معتصم، واثق، متوکل، منتصر، مستعمین، معتز، مهتدی و معتمد، که معتز، مهتدی و معتمد همزمان با مدت امامت ایشان بودند. همه آنان آن بزرگوار را مورد آزار قرار می‌دادند. حضرت عسکری (علیه‌السّلام) در آن مدت شش سال امامت یا در زندان بود و یا تحت مراقبت بودند. ۳ - همراهی پدر در تبعیدخلفای عباسی برای اینکه امامان معصوم (علیه‌السّلام) را تحت نظر بگیرند و بر فعالیت‌های فکری و سیاسی آنان احاطه داشته باشند، از آنان درخواست می‌کردند تا از مدینه منوره (که مرکز علم و دین بود) به بغداد و سامراء و خراسان (که پایتخت‌های دستگاه حاکمه بود) نقل مکان نمایند. به همین جهت امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) تقریبا تمام عمر را یا در زندان بود یا در تبعید. دو ساله بود که به همراه پدرش به تبعیدگاه رفت و مدت بیست سال همراه با آن حضرت در تبعید بود. پس از شهادت امام هادی (علیه‌السّلام)، تا شهادتش که شش سال طول کشید، در زندان یا تبعید به سر برد. به همین جهت، اصحاب نمی‌توانستند خدمت ایشان برسند ولی امام حسن عسکری (علیه‌السّلام)، با ایجاد تشکیلات سری، پیروان خود را سازماندهی کرد. [۴]
مظاهری، حسین، زندگی چهارده معصوم علیهم‌السلام، ج۱، ص۱۶۱.
۳.۱ - نگهبانان سختدلزندانبان معتمد می‌گوید: چون به من امر شده بود که شدت عمل به خرج بدهم، دو نفر که مشهور به قساوت و رذالت بودند را برای آزار و اذیت امام عسکری (علیه‌السّلام) گماردم، طولی نکشید که آن دو نفر، اهل نماز و روزه مستحبی شدند، چون از آن‌ها پرسیدم که چرا به حسن بن علی (علیه‌السّلام) سخت نمی‌گیرید؟ گفتند: در حق او چه بگوییم. کسی که همیشه مشغول به عبادت خداوند است. روزها در حال روزه و شب‌ها تا صبح به عبادت مشغول است. کم‌حرف، و پروقار. ابهت او چنان است چون به ما نگاه می‌کند لرزه به اندام ما می‌افتد. ۳.۲ - شدت کنترلفشار در مورد امام حسن عسکری فوق‌العاده شدید بود و از هر طرف تحت کنترل و نظارت بود. حکومت عباسی به قدری از نفوذ و موقعیت مهم اجتماعی امام نگران بود که امام را ناگزیر کرده بود هر هفته در دربار حاضر شود. آنان به‌قدری وحشت داشتند که به این مقدار کفایت نکرد، بلکه امام را بازداشت کردند و در محله «عسکر» سامراء، در تبعید نگهداشتند، به همین جهت به عسکری معروف شدند. [۵]
مظاهری، حسین، زندگی چهارده معصوم علیهم‌السلام، ج۱، ص۱۶۳-۱۶۴.
۴ - نحوه ارتباط امام با شیعیاندر زمان امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) شیعیان در مناطق مختلف و شهرهای متعددی گسترش و شیعیان در مناطق و نقاط فراوانی تمرکز یافته بودند. گستردگی و پراکندگی مراکز تجمع شیعیان، مستلزم وجود سازمان ارتباطی منظمی بود تا پیوند شیعیان را با حوزه امامت از یک سو، و ارتباط آنان را با همدیگر از سوی دیگر برقرار سازد. این نیاز از زمان امام نهم احساس می‌شد، شبکه ارتباطی وکالت و نصب نمایندگان در مناطق گوناگون، به منظور برقراری چنین سیستمی مورد اجرا گذاشته می‌شد. این برنامه در زمان امام عسکری (علیه‌السّلام) نیز دنبال شد. امام حسن عسکری (علیه‌السّلام)، نمایندگانی از میان چهره‌های شاخص و شخصیت‌های برجسته شیعیان برگزید و در مناطق متعدد منصوب کرد و از این طریق با پیروان خویش در ارتباط بود. امام از طریق اعزام پیک‌ها نیز با شیعیان و پیروان خود ارتباط برقرار می‌ساخت و از این راه مشکلات آنان را برطرف می‌کرد. به عنوان نمونه می‌توان از فعالیت‌های «ابوالاریان» یکی از نزدیک‌ترین یاران امام یاد کرد، او نامه‌ها و پیام‌های امام را به پیروان آن حضرت می‌رساند، و متقابلا نامه‌ها، سؤال‌ها، مشکلات و وجوه ارسالی شیعیان را در سامراء به محضر امام می‌رساند. ۵ - اختلاف در شهادتدر این‌باره که آیا امام به مرگ طبیعی بدرود حیات گفته و یا به شهادت رسیده است، کماکان اختلاف نظر وجود دارد؛ گرچه بنا به نقل طبرسی، برخی از علمای شیعه با استناد به این سخن امام صادق (علیه‌السّلام) که فرمود: «ما منّا الّا مَسموم أو مَقتول» حتی درباره امامانی که روایتی درباره شهادتشان در دست نیست، بر این باورند که خلفای جور، آنان را به شهادت رسانده‌اند. [۱۱]
موسوی، شرف‌الدین، الفصول المهمه، ص۲۹۰.
۶ - بررسی روایی شهادت امامروایتی درباره شهادت امام عسکری (علیه‌السّلام) در یکی از منابع تاریخی قرن ششم وجود دارد. [۱۲]
ابن‌شادی، محمد، مجمل التواریخ و القصص، ص۴۵۸.
«و گویند زهر دادنش» از این‌روی شهادت آن حضرت امری کاملاً محتمل است. سوابق بازداشت و خطری که همواره از طرف دستگاه حاکم متوجه جان حضرتش بود و اینکه حضرت یک شخصیت مخالف سیاسی به حساب می‌آمد و نیز رحلت آن حضرت در سنین جوانی، همگی می‌تواند مؤید شهادت باشد. از آنجا که امام یک چهره کاملاً شناخته شده در سامرا بود، هنگام رحلتش هاله‌ای از غم و بهت‌زدگی فضای سامرا را فرا می‌گرفت.احمد بن عبیدالله در روایتی که قسمتی از آن پیش از این ارائه شد، این صحنه را چنین وصف کرده: «وقتی امام عسکری (علیه‌السّلام) رحلت کرد، صدای شیون و فریاد همه‌جا را فرا گرفت. مردم فریاد می‌زدند: ابن الرضا رحلت کرد. آنگاه برای تدفین آماده شدند، بازار به حال تعطیل درآمد. پدر من (وزیر معتمد عباسی)، بنی‌هاشم، شخصیت‌های نظامی و قضایی و منشیان و مردم به سوی جنازه هجوم آوردند، آن روز در سامرا قیامتی برپا بود. [۱۴]
شبلنجی، مومن بن حسن، نورالابصار، ص۶۸.
با حضور امام (علیه‌السّلام) و پدرش - به مدت حداقل ۱۷ سال - در سامرا، نه تنها مردم جذب آنان شده بودند، بلکه بسیاری از شیعیان نیز بدین‌شهر هجوم آورده بودند. در چنین وضعیتی، طبیعی بود که هنگام رحلت آن حضرت، سامرا یک‌پارچه در ماتم فرو رود و در سوگ از دست دادن فرزند رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) بی‌تابی کند و عزا بگیرد. [۱۶]
جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی، ص۵۶۰.
۷ - کیفیت شهادتامام حسن عسکری (علیه‌السّلام) مانند آباء و اجداد خویش رهبر بزرگ شیعیان بود و رهبری مبارزه‌های مردمی بر علیه خلفای جور را بر عهده داشت. دوره پایانی امامت حضرت، معاصر با معتمد عباسی بود. او که مردی سفاک و خون‌ریز بود، مخالفین خود را با سنگدلی از میان برد و در برابر امام حسن عسکری که رهبر و پیشوای شیعیان بود ساکت و بی‌تفاوت نبود، به همین جهت امام (علیه‌السّلام) بیشتر عمر خود را در زندان سپری کرده است. گاهی به دست "صالح بن رصیف" به زندان افتاده و زمانی در حبس "علی بن حزین" بود و زمانی هم در زندان مردی پست و رذل به نام "نحریر" بود. سرانجام معتمد که نسبت به آن حضرت کینه و عداوتی شدید داشت و وجود حضرت را خطری بزرگ برای حکومت خویش می‌دانست تصمیم به قتل آن حضرت گرفت و آن حضرت را با زهر به شهادت رساند. در وقت وفات، کنیز ایشان صیقل و عقید غلام ایشان و صاحب الامر (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) حاضر بودند. حضرت، آبی طلبید و خواست که بیاشامد، چون حاضر کردیم، فرمود اول آبی بیاورید تا نماز بخوانم. چون آب آوردیم وضویی گرفت و نماز صبح را ادا کرد پس از آن روح مقدسش به عالم قدس پرواز کرد. ۸ - عناوین مرتبطامام حسن عسکری علیه‌السلام؛ آستانه عسکریین؛ امامت امام حسن عسکری؛ اقدامات فرهنگی امام حسن عسکری. ۹ - پانویس
۱۰ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «شهادت امام حسن عسکری»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۰۷/۱۸. • سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «شهادت امام حسن عسکری»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۰۷/۱۸. رده‌های این صفحه : حوادث عصر عباسیان | درگذشتگان سال 260 (قمری) | رخدادهای ربیع الاول | شهادت امام عسکری
|